Nowe wzorce formowania rodziny w Polsce – kontekst społeczno-ekonomiczny, preferencje i wpływ na zadowolenie z życia (FAMWELL)
Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu Lider, mający na celu lepsze zrozumienie przyczyn leżących u podstaw nowych wzorców zachowań związanych z formowaniem rodzin i płodnością w Polsce, a także konsekwencji tych zachowań dla dobrostanu psychicznego ludności.
Wzrost znaczenia kohabitacji, spadek skłonności do zawierania małżeństw, opóźnianie decyzji o rodzielstwie, wzrost bezdzietności oraz rezygnacja z kolejnych urodzeń a także wzrost odsetka urodzeń pozamałżeńskich to tylko kilka wspólnych elementów przemian w procesie formowania rodziny zachodzących w Europie. Obserwuje się je także w Polsce, choć rozpoczęły się one tu nieco później niż w krajach Europy Północnej czy Zachodniej. Przejawiały się początkowo silnym spadkiem płodności, do poziomów znacznie poniżej prostej zastępowalności pokoleń. W ostatnich latach w coraz większym stopniu obserwuje się zmiany w procesie formowania i rozwiązywania związków, w tym wzrost odsetka osób żyjących w kohabitacji czy doświadczających rozwodów, oraz posiadaniu dzieci poza związkiem formalnym.
Choć wyżej wymienione zmiany w procesie formowania rodziny były przedmiotem wielu badań zarówno w krajach zachodnich jak i w kontekście polskim, nadal nie jest wiadomo, w jakim stopniu zmiany te są wynikiem preferencji i wyborów związanych z nowymi możliwościami realizowania własnych planów oraz przemian wartości i postaw a na ile są one wymuszone przez warunki społeczno-ekonomiczne, w tym ograniczenia nakładane na młode osoby przez funkcjonowanie rynku pracy, dostępność mieszkań, sytuację materialną, itp. Niewiele wiadomo także o konsekwencjach tych wyborów na dobrostan psychiczny ludności. Tymczasem konsekwencje te mogą być pozytywne, jeżeli wybory rodzinne są zgodne z preferencjami, oraz negatywne, jeżeli wybory rodzinne są wymuszane przez warunki społeczno-ekonomiczne.
FAMWELL stawia sobie za zadanie udzielenie odpowiedzi na te pytania. Jest to ważne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, prowadzenie życia rodzinnego niezgodnego z aspiracjami jednostki ale wymuszonego uwarunkowaniami społeczno-ekonomicznymi może skutkować wzrostem niezadowolenia oraz obniżeniem dobrostanu psychicznego jednostki. To z kolei może się odbić na jej sytuacji rodzinnej a także na możliwościach uczestnictwa w rynku pracy czy stanie zdrowia. Drugi powód wiąże się z prowadzoną polityką rodzinną – wdrażanie polityk niezgodnych z aspiracjami jednostki, np. ukierunkowanych na podnoszenie dzietności w sytuacji braku zainteresowania w społeczeństwie posiadaniem większej liczby dzieci, raczej nie przyniesie pożądanych skutków a zatem będzie nieefektywną alokacją zasobów.
